Przedstawiamy ekspertyzę prawną przygotowaną przez prof. dr hab. Artura Nowaka-Fara, dotyczącą poselskiego projektu „ustawy o zawodzie psychoterapeuty i samorządzie zawodowym”. Całość ekspertyzy znajduje się w załączniku.
„O istotności tej właśnie części analizy decyduje bardzo niska jakość przedstawionych rozwiązań, która powoduje, że - w moim przekonaniu - Sejm w ogóle nie powinien się zgłoszonym Projektem zajmować toteż jego inicjatorzy powinni przedstawić nowy, dopracowany, projekt. Jest to też kwestia konstytucyjna, bowiem Sejm powinien być forum uzgadniania rozwiązań prawnych, w których prawo jest narzędziem osiągania określonych skutków w zakresie polityk publicznych; w złożonej, wieloetapowej procedurze uchwalania aktów prawnych Sejm może dokonywać poprawek błędów w tym zakresie. Przedstawiane jednak Sejmowi projekty aktów prawotwórczych, nawet jeżeli są inicjatywą obywatelską albo poselską, powinny mieć odpowiedni poziom jakościowy.
Jeżeli tak nie będzie Sejm (w poszczególnych czytaniach, a zatem także in gremio) weźmie na siebie faktycznie rolę gruntownie korygującego, albo wręcz piszącego takie akty prawotwórcze – co nie jest jego rolą ustrojową. W odniesieniu do Projektu – w moim przekonaniu – należałoby skorzystać z uprawnienia określonego w art. 34 ust. 7 Regulaminu Sejmu, tj. zwrócić ten Projekt jego inicjatorom, albo ust. 8 tego przepisu, tj. skierować go do zaopiniowania przez Komisję Ustawodawczą.”
Wnioski
1. Inicjatywa uregulowania kwestii wykonywania usług psychoterapeutycznych jest potrzebna. Należy jednak bardzo dokładnie zastanowić się na kwestią wyodrębniania – jako samodzielnej dziedziny regulacyjnej – właśnie tego obszaru aktywności zawodowej, która przecież jest naturalnie kojarzona z działalnością psychologów, których dotyczy odrębna, funkcjonująca już, ustawa, a także lekarzy-psychiatrów.
2. W żadnej ze swoich części składowych Projekt nie identyfikuje interesu społecznego, który miałby być chroniony lub realizowany poprzez wprowadzenie rozwiązań legislacyjnych w nim proponowanych. Przez to niemożliwe jest dokonanie oceny, czy te rozwiązania są zgodne z zasadą proporcjonalności. W tym kontekście, niemożliwa jest rzetelna analiza tego, czy rozwiązania zawarte w Projekcie uzasadniają:
(a) na pierwszym, płytszym poziomie proponowanej interwencji publicznej, ustanowienie zawodu psychoterapeuty jako zawodu regulowanego;
(b) na drugim, głębszym poziomie proponowanej interwencji publicznej, ustanowienie dla tego zawodu samorządu w rozumieniu art. 17 ust. 1 Konstytucji RP.
3. Projekt jest bardzo niskiej jakości legislacyjnej. Narusza przez to zasady działania Sejmu, który powinien rozstrzygać zasadnicze kwestie ustrojowe i z zakresu realizacji polityk publicznych, a nie zajmować się poważną korektą przestawionych Mu przepisów, zamieniając się wręcz w legislatora, korygującego przedstawione przepisy tak, że to On (in gremio lub w Komisjach sejmowych) tworzyłby przepisy a nie pracował nad gotowym projektem legislacyjnym. Poważne niejasności przepisów pojawiają się w Projekcie w zakresie regulacji dotyczącej reguł dostępu do zawodu, prowadzenia rejestru, a także stosowania przepisów karnych.
4. Projekt nie ma prawidłowo zbudowanych definicji, które mają zasadnicze znaczenie dla określenia jego przedmiotowego i podmiotowego zakresu normowania i zastosowania. Przez tę istotną dysfunkcję jego uchwalenie w postaci ustawy może prowadzić do poważnych ekscesów w zakresie stosowania zawartych w Projekcie przepisów także w taki sposób, że prowadziłoby to do kryminalizacji działań z zakresu życia codziennego, wykonywania swobód religijnych, a także działalności naukowej.
5. Projekt jest niezgodny z Konstytucją przez to, że pozostawia samorządowi zawodowemu w zasadzie wszelkie kwestie dotyczące standardów dopuszczenia do zawodu i pieczy nad jego wykonaniem. Opiera się przy tym na regułach, które nie są aksjologicznie jednolite, ale poddane temu, co stanowi jakąś podbudowę aksjologiczną różnych „pięciu grup podejść” terapeutycznych. W zakresie obowiązku przypisania się psychoterapeutów lub osób kształcących się na psychoterapeutów do konkretnych „grup podejść” Projekt narusza zasadę jednolitości regulacji prawnej danej materii ustawowej (zasada techniki prawodawczej) oraz zasadę swobody działalności gospodarczej (zasada konstytucyjna).
6. Istotne wątpliwości wzbudza to, czy niektóre obowiązki przewidziane przez Projekt wobec obywateli UE/EOG są zgodne z prawem unijnym.